Akt powołania Polsko-Kazachstańskiej Komisji Historycznej został podpisany 6 czerwca 2022 roku w Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Komisja jest międzynarodowym forum współpracy badawczej, przyczyniającym się do poszerzania wiedzy o Polakach wywiezionych na Wschód.

Na posiedzenie Komisji w ostatnich dniach do Polski przybyli: przewodniczący Komisji ze strony kazachskiej – prof. Ziyabek Kabuldinov, dyrektor Instytutu Historii i Etnologii im. Cz. Walichanowa przy Komitecie Nauki Ministerstwa Edukacji i Nauki Republiki Kazachstanu w Ałmaty, dr Manara Kalybekova i dr Bota Zhunussova z tegoż instytutu oraz dr Kairat Alimgazinov, zastępca dyrektora Archiwum Prezydenta Republiki Kazachstanu.

W czwartek 18 maja odbyło się posiedzenie Komisji w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Obecny na otwarciu posiedzenia ambasador Kazachstanu, Alim Kirabayev, w swoim wystąpieniu mówił o wspólnej historii narodów polskiego i kazachskiego. – Musimy pamiętać o historii i pielęgnować przyjaźń – powiedział. – Gdzie zgoda, tam i siła – dodał po polsku.

Przewodniczący Komisji ze strony polskiej i zarazem dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru – prof. dr hab. Wojciech Śleszyński – skomentował stan przygotowań do wydania zbiorów dokumentów o deportowanych Polakach, jakie znajdują się w kazachstańskich archiwach. Podkreślił, jak wielką pracę wykonali członkowie Komisji w ciągu zaledwie roku jej działalności.

Uczestnikom spotkania wręczony został najnowszy, specjalny numer „Biuletynu Historii Pogranicza” – pisma wydawanego wspólnie przez Muzeum Pamięci Sybiru oraz białostocki oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego. Ostatni numer pisma w całości poświęcony jest stosunkom polsko-kazachstańskim. Nie bez powodu: w trudnych dla naszego państwa i narodu XX-wiecznych dziejach Kazachstan odgrywał istotną rolę.

W okresie II wojny światowej był bowiem miejscem deportacji tysięcy obywateli II Rzeczypospolitej. Nie byli to jednak pierwsi Polacy, którzy trafili do Kazachstanu. Nie zapominajmy o zesłaniach XIX-wiecznych czy o deportacjach sowieckich z lat 30. XX wieku, które objęły ludność narodowości polskiej zamieszkującą ukraińską i białoruską republikę sowiecką. Wielu z nich przetrwało jedynie dzięki pomocy miejscowej ludności.

„Biuletyn” ukazał się w trzech wersjach językowych: polskiej, kazachskiej i rosyjskiej.

Przy okazji tego spotkania miało miejsce wyjątkowe wydarzenie. Przewodniczący Komisji prof. dr hab. Wojciech Śleszyński oraz dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dr hab. Grzegorz Berendt przekazali Prezesowi Zarządu Głównego Związku Sybiraków, Kordianowi Borejce, kopie dokumentów z Państwowego Archiwum Miasta Kokczetaw, będące świadectwem deportacji jego rodziny.

Kordian Borejko, urodzony w 1939 roku, wraz z matką i rodzeństwem został wywieziony w 1940 roku właśnie do Kazachstanu. Do Kazachskiej SRS trafiła ogromna część spośród co najmniej 330 tysięcy Polaków wywiezionych w głąb ZSRS w ramach czterech wielkich deportacji z lat 1940-41.

– Obu stojącym tu dyrektorom muzeów dziękuję za podjęcie tej inicjatywy dokumentowania losów Polaków i losów tego narodu, który tam, na zesłaniu, nam pomógł – powiedział poruszony Kordian Borejko. – Cieszę się, że są tu goście z Kazachstanu. Mimo że byłem tam deportowany, mam miłe wspomnienia. Przeżyłem dzięki miejscowym. Zawsze będę im bardzo wdzięczny. Na ręce gości z Kazachstanu składam gorące podziękowania za pomoc w imieniu wszystkich Sybiraków.

– Przekazane Prezesowi Borejce dokumenty są symbolicznym przykładem tego, jak Polsko-Kazachstańska Komisja Historyczna działa na rzecz docierania do źródeł historycznych i przyczynia się do pogłębiania naszej wiedzy o Polakach deportowanych do Kazachstanu. Wobec zamkniętych dla nas archiwów rosyjskich jest to nieocenione źródło materiałów dla polskich (i nie tylko) badaczy – mówi prof. dr hab. Wojciech Śleszyński. – Niedługo także inne rodziny deportowanych uzyskają dostęp do dokumentów pozyskanych dzięki działaniom Komisji – zapewnił.

Członkowie Komisji gościć będą nad morzem do piątku 19 maja, między innymi wezmą udział w otwarciu wystawy „Wielki Głód w Kazachstanie – historia nieznana” w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Spotkanie w Gdańsku to już trzecie posiedzenie działającej od niespełna roku Komisji (poprzednie odbyły się w Białymstoku i w Nur-Sułtanie, czyli dzisiejszej Astanie). W sobotę 20 maja Komisja przeniesie się z obradami do Białegostoku, do Muzeum Pamięci Sybiru.