Jak co roku bliscy i znajomi Sybiraków, którzy od nas odeszli, zebrali się na wspominki w Muzeum Pamięci Sybiru. Przybyli przedstawiciele Związku Sybiraków z prezes Oddziału w Białymstoku Jolantą Hryniewicką na czele, a także reprezentacja Wspólnoty Wnuków Sybiraków z założycielką tej organizacji, Janiną Rutkowską.
Mieliśmy okazję posłuchać pełnych ciepła i wdzięczności świadectw, jakimi dzielili się ze sceny dzieci i wnuki zmarłych Sybiraków.
„Moja Babcia wciąż dla mnie żyje, dlatego nie żegnam jej” – mówiła ze wzruszeniem Adrianna Bułkowska, wnuczka Czesławy Bułkowskiej.
Nastrojową oprawę muzyczną zapewniły członkinie kwartetu Etnosomnia oraz baryton Maciej Nerkowski.
Uroczystość uświetniło przekazanie pamiątkowych monet, ofiarowanych przez Narodowy Bank Polski Związkowi Sybiraków i Muzeum Pamięci Sybiru. Wręczenia monet „Sowiecka agresja na Polskę – 17 IX 1939 r.” i „30. rocznica wycofania wojsk sowieckich z Polski 17 IX 1993 r.” na ręce prezes Jolanty Hryniewickiej oraz – w zastępstwie dyrektora Muzeum – Katarzynie Śliwowskiej kierującej Działem Zbiorów dokonał Piotr Draus, dyrektor białostockiego oddziału Narodowego Banku Polskiego.
Poniżej przedstawiamy sylwetki wspominanych dziś Sybiraczek i Sybiraków.
Czesława Bułkowska
Czesława Bułkowska z domu Urban urodziła się na Wileńszczyźnie w patriotycznej polskiej rodzinie.
Jak mówią rodzinne przekazy, matka Czesławy, wobec nasilających się represji ze strony Sowietów, uciekła do Rygi. Córkę zostawiła pod opieką dziadków. W 1949 roku Sowieci odnaleźli kobietę na Łotwie. Została deportowana do Baszkirskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej – najpierw do Iszymbaju, potem do Saławatu. Czesława pojechała razem z matką – wprawdzie Sowieci początkowo tego nie planowali, chcieli umieścić dziewczynkę w domu dziecka, jednak na skutek interwencji rodziny została przy matce. W czasie pobytu na zesłaniu pani Urban pracowała w szwalni.
Po śmierci Stalina matka i córka dowiedziały się, że są wolne – ale nadal nie mogły wrócić do domu. Dopiero w 1955 roku udało im się wyjechać do Estonii. W kolejnym roku otrzymały pozwolenie na powrót do domu i w listopadzie dotarły do rodziny w Giżycku.
Czesława Bułkowska pracowała jako księgowa. Przez lata z zaangażowaniem działała w Związku Sybiraków – pełniła funkcje skarbnika i wiceprezesa Koła nr 12 białostockiego oddziału Związku. Jeszcze we wrześniu 2022 roku była wśród podlaskich delegatów składających kwiaty na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie w Dniu Weterana Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej.
Tadeusz Chwiedź
Urodził się 18 lutego 1935 roku w Białymstoku. W 1940 roku został deportowany do Kazachstanu z mamą i siostrą. W sowchozie na kazachskim stepie przebywał do kwietnia 1946 roku.
Po powrocie do kraju podjął naukę. W 1953 roku ukończył białostockie Technikum Mechaniczne, następnie Wyższą Szkołę Inżynierską w Białymstoku. Na podstawie nakazu pracy podjął zatrudnienie w przemyśle terenowym i gospodarce komunalnej.
Tadeusz Chwiedź przez wiele lat aktywnie działał na rzecz środowiska sybirackiego. W latach 2002–2006 pełnił funkcję zastępcy prezesa Zarządu Głównego Związku Sybiraków, w latach 2006–2015 był prezesem. Od 30 maja 1998 roku do chwili śmierci piastował stanowisko prezesa Zarządu Oddziału Wojewódzkiego Związku Sybiraków w Białymstoku. Od 2002 roku pełnił także funkcję przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Kombatantów i Osób Represjonowanych w Białymstoku.
Działał na rzecz popularyzacji wiedzy o Sybirze i Sybirakach, także jako autor książek. Opublikował dwa tomy opracowań historycznych pisanych z perspektywy zesłańca: Pamięć i pojednanie oraz Sybir. Ziemia cierpień.
Był pomysłodawcą Marszu Pamięci Zesłańców Sybiru w Białymstoku. Inicjatywa ta przez blisko dwie dekady gromadziła co roku przedstawicieli środowisk sybirackich i kombatantów z całego świata.
Tadeusz Chwiedź wielokrotnie honorowany był różnymi odznaczeniami. W 2002 roku za działalność społeczną został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 2021 roku otrzymał medal Pro Bono Poloniae przyznawany przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. W 2010 roku wyróżniony został Nagrodą Honorową „Świadek Historii”.
Tadeusz Chwiedź był wielkim orędownikiem powstania Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. W 2019 roku mieliśmy zaszczyt uhonorować go statuetką i tytułem Przyjaciela Muzeum Pamięci Sybiru.
Witold Czarnecki
Profesor Witold Czarnecki urodził się w 1927 roku. W czasie II wojny światowej był żołnierzem 3. Wileńskiej Brygady AK. 18 lipca 1944 roku Sowieci internowali go i osadzili w Miednikach, po czym wywieźli do Kaługi. Za próbę ucieczki trafił do więzienia, a następnie do łagrów: Liudinowo i Tichanowaja Pustyń. Zwolniony na mocy amnestii, do Polski powrócił w 1945 roku.
Po zakończeniu wojny ukończył Liceum Budowlane w Białymstoku. Mimo przyjęcia na Politechnikę Warszawską, skreślono go z listy osób przyjętych na studia wraz z 40 innymi byłymi żołnierzami Armii Krajowej. W rezultacie ukończył architekturę w Gdańsku.
Profesor Witold Czarnecki był autorem jak również współtwórcą projektów i realizacji ponad 70 obiektów architektonicznych i urbanistycznych. Pracował również w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania.
Profesor Czarnecki przez lata działał na rzecz upamiętnienia żołnierzy Armii Krajowej. Od 1990 związany był z Zarządem Okręgu Światowego Związku Żołnierzy AK w Białymstoku oraz Białostockim Oddziałem Towarzystwa Przyjaciół Grodna i Wilna.
Razem ze swoim synem Bartoszem był autorem projektu pomnika poświęconego Żołnierzom Armii Krajowej, który stoi naprzeciwko Muzeum Wojska w Białymstoku.
Profesor Czarnecki razem z żoną Barbarą w 1989 roku współorganizowali Galerię Sleńdzińskich.
Longin Glijer
Urodzony 1 stycznia 1930 roku w Kowlu na Wołyniu, był najmłodszym z trzech synów Anieli z domu Finkowskiej i Pawła Glijera. Dzieciństwo spędził w Niesuchojeżach w województwie wołyńskim. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Kowlu, do którego Glijerowie przeprowadzili się, gdy ojciec, komendant posterunku policji, podjął pracę w podkowelskim Karasinie.
To właśnie w Karasinie przebywała na wakacjach rodzina Glijerów, gdy wybuchła wojna. Ojciec został zmobilizowany i wysłany do Kowla, a matka z synami schronili się w leśniczówce pod Karasinem, potem przebywali w samym Karasinie, na koniec wrócili do rodzinnego domu w Kowlu. Nocą z 13 na 14 kwietnia 1940 roku zostali przez Sowietów deportowani do Kazachstanu, do wsi Kaczyry nad rzeką Irtysz.
Longin z matką i starszym bratem (najstarszy zaciągnął się do Armii Andersa) powrócił do Polski w ramach repatriacji w 1946 roku. Wkrótce dołączył do nich ojciec. Zamieszkali w Wąwolnicy na Lubelszczyźnie.
Po maturze Longin Glijer przeprowadził się do Warszawy, gdzie kontynuował wcześniej rozpoczętą edukację muzyczną i studiował na Wydziale Technologii Drewna Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W 1962 roku obronił doktorat. Był cenionym specjalistą w dziedzinie technologii drewna, wykładowcą akademickim, autorem wielu publikacji. Śpiewał w Chórze Filharmonii Narodowej, Chórze Polskiego Radia, Chórze Harfa i Warszawskim Zespole Chorałowym. W kolekcji Muzeum Pamięci Sybiru znajduje się 65 eksponatów przekazanych przez Longina Glijera.
Hanna Jurewicz-Kober
Hanna Jurewicz urodziła się w 1925 roku. Latem 1939 roku przebywała z matką Bronisławą oraz dwiema młodszymi siostrami na letnisku w okolicach Worochty na Pokuciu (Huculszczyzna).
W 1939 roku Bronisława Jurewicz wraz z córkami przeniosły się do Lwowa. 29 czerwca 1940 roku rodzina została wywieziona do posiołka Chwojnyj w pobliżu Ałdanu (Jakucja).
Stefan Jurewicz, ojciec Hanny, w 1939 roku wyruszył z Warszawy do Lwowa, aby odnaleźć córki i żonę. Po dotarciu na miejsce został zatrzymany przez funkcjonariuszy NKWD i osadzony w więzieniu zwanym „Brygidki”, a następnie trafił do łagru w okolicach Peczory. W 1943 roku odnalazł rodzinę przebywającą w Jakucji.
Do Polski Jurewiczowie wrócili w czerwcu 1946 roku.
Wojciech Narębski
Wojciech Narębski urodził się w 1925 roku we Włocławku. Był geologiem specjalizującym się w geochemii, a także podpułkownikiem Wojska Polskiego, weteranem kampanii włoskiej, w tym bitwy o Monte Cassino.
W 1928 r. rodzina Narębskich przeniosła się z Włocławka do Wilna. W 1941 r. Wojciech został aresztowany przez NKWD za działalność w Związku Wolnych Polaków. Osadzono go na wileńskich Łukiszkach, potem w więzieniu w Gorki (Niżny Nowogród). Wstąpił do Armii Andersa, brał udział w kampanii włoskiej w szeregach 2. Korpusu, pełniąc obowiązki kierowcy ciężarówki w 22 Kompanii Zaopatrywania Artylerii.
Po zakończeniu II wojny światowej Narębscy zamieszkali w Toruniu. Wojciech w 1952 roku ukończył studia chemiczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Kontynuował karierę akademicką, której zwieńczeniem był tytuł profesora zwyczajnego nauk o Ziemi (1986). Udzielał się w Polskim Towarzystwie Geologicznym i Polskim Towarzystwie Mineralogicznym (m.in. pełnił funkcję wiceprezesa zarządu głównego).
Przygotowywał publikacje o udziale 2. Korpusu w kampanii włoskiej. Był autorem wstępu do książki Łukasza Wierzbickiego zatytułowanej „Dziadek i niedźwiadek. Historia prawdziwa”, poświęconej losom niedźwiadka Wojtka.
W 2016 roku Wojciecha Narębskiego uhonorowano nagrodą „Świadek Historii” przyznawaną przez Instytut Pamięci Narodowej.
Tadeusz Olizarowicz
Urodził się 10 kwietnia 1924 roku. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem lekarza armii carskiej.
W maju 1942 roku został członkiem Armii Krajowej (w Inspektoracie Grodzieńskim Białostockiego Okręgu Armii Krajowej). W 1943 roku został aresztowany w łapance przez Niemców. Przewieziono go do Białegostoku i osadzono w obozie pracy przy białostockim dworcu PKP. Wiosną 1944 roku uciekł stamtąd i powrócił do macierzystego oddziału AK.
W lipcu 1944 roku schwytali go Sowieci, aby wcielić do tworzonej jednostki. Uciekł. Do maja 1946 roku przebywał w domu i przeprowadzał przez granicę uciekinierów z Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny. Ponownie aresztowany przez Sowietów, trafił do więzienia śledczego w Grodnie. Po brutalnym śledztwie został skazany na 10 lat łagru o zaostrzonym rygorze. Przez rok pracował przy budowie fabryki traktorów w Mińsku, a następnie w 1947 roku trafił do Inty, gdzie pracował w kopalni.
Po 10 latach zesłania powrócił do kraju. Zamieszkał w Supraślu. Udzielał się w organizacjach sybirackich i kombatanckich. Przez dwie kadencje (1990–1998) był prezesem białostockiego oddziału Związku Sybiraków, później został prezesem Koła Związku Sybiraków w Supraślu.
Za swoje zasługi został odznaczony wieloma odznaczeniami państwowymi, m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Zesłańców Sybiru, medalami „Pro Memoria” i „Pro Patria”, Złotą Honorową Odznaką „Zasłużony dla Związku Sybiraków”, Honorową Odznaką Sybiraka. Został pochowany z ceremoniałem wojskowym.
Piotr Urbasz
Piotr Urbasz urodził w 1930 roku w Annopolu w rejonie prużańskim. Jego rodzicami byli Antoni, osadnik wojskowy oraz Łucja (zmarła w 1938 roku ). Miał starszego i młodszego brata.
Przed wojną rozpoczął naukę w szkole w Przykolesiu, gdzie ukończył tylko pierwszą klasę. Dzieciństwo wspominał jako bardzo trudny okres, związany przede wszystkim z pracą na roli.
10 lutego 1940 roku wraz z braćmi, ojcem i macochą zostali deportowani. Ich droga koleją na zesłanie (począwszy od Baranowicz) trwała miesiąc. Ostatecznie trafili do specposiołka Kargowina nad Dwiną w obwodzie archangielskim. Z pobytu na zesłaniu najbardziej zapamiętał ciągły głód i nieustanne poszukiwanie sposobów na jego zaspokojenie. W tym celu, wraz z młodszymi braćmi, m.in. łowili ryby i zbierali leśne owoce.
W 1946 roku przeniósł się na Ukrainę, gdzie przebywał dwa lata, po czym przyjechał do Polski. Osiedlił się we wsi Grochy, w pobliżu Łap, u rodziny macochy.
Eugenia Wieczeńska
Urodziła się w 1931 roku jako córka Józefy Szałackiej (salowej w szpitalu zakaźnym) i Michała Szałackiego (pracownika fizycznego). W kwietniu 1940 roku została wywieziona wraz z matką do Pawłodaru nad rzeką Irtysz w Kazachstanie. Tam przędła nici do tkanin, które albo sprzedawała, albo wymieniała na jedzenie. Do Polski Eugenia i jej matka powróciły latem 1946 roku.
Od momentu utworzenia Oddziału Związku Sybiraków w Białymstoku Eugenia aktywnie uczestniczyła w jego pracach. Pełniła funkcję sekretarza w kole działającym przy Szkole Podstawowej nr 4 w Białymstoku.
Wspominamy również Sybiraków, którzy odeszli w 2023 roku, a których historie pozostają niewystarczająco odkryte. Oddajemy cześć ich pamięci: Ireneusz Koprowski, Lidia Krawczuk, Bolesława Mazurek, Czesława Puchalska, Włodzimierz Rodziewicz, Alojzy Roszkowski, Leokadia Rymar, Witold Leon Słowikowski oraz wszyscy ci, którzy odeszli w ciszy.
