Rada Europy jest najstarszą europejską instytucją stojącą na straży demokracji, praw człowieka i praworządności. Została powołana w 1949 roku, aby po doświadczeniu II wojny światowej zapewniać pokój i współpracę w Europie w oparciu o wspólne, fundamentalne zasady. Od początku wśród tych wartości wysoko stawiana była kultura jako nośnik ideałów wolności, tolerancji, równości i szacunku dla ludzkiej godności.

Na podstawie rekomendacji wypracowanych przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w marcu 1977 roku, stworzono program nagrody dla europejskich muzeów, które promują przestrzeganie praw człowieka, pomagają zrozumieć współczesne problemy społeczne, wspierają różnorodność i dialog, dbają o kolektywną pamięć oraz budują mosty między narodami i kulturami. Na program ten składają się przede wszystkim nagroda Europejska Nagroda Muzealna (European Museum of the Year Award – EMYA) oraz Nagroda Muzealna Rady Europy.

„Program Nagrody Muzealnej odgrywa ważną rolę w promowaniu podstawowych wartości Rady Europy; wartości, których nie możemy przyjmować jako oczywiste, ale musimy ich nieustannie bronić” – tak o nagrodzie w 2017 roku, w 40. rocznicę jej ufundowania, mówiła Vesna Marjanović, członkini komitetu nagrody.

Co roku do programu nagrody zgłaszają się europejskie muzea, które powstały lub gruntownie odnowiły się w ciągu ostatnich trzech lat. Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku zostało zgłoszone do konkursu wiosną 2023 roku z inicjatywy posła Krzysztofa Truskolaskiego, który jest członkiem Zgromadzenia Rady Europy.

W czerwcu 2023 r. gościliśmy w Białymstoku jurora, którym był Beat Haechler, dyrektor Muzeum Alpejskiego w szwajcarskim Bernie. Zgodnie z zasadami konkursu, zanim jury zebrało się na obrady, nasze muzeum mogło być jeszcze raz odwiedzone przez członka jury, tym razem nieujawniającego się, zachowującego anonimowość.

W listopadzie, w portugalskiej siedzibie Europejskiego Forum Muzealnego, ma miejsce posiedzenie jury, które ustala listę nominowanych do Europejskiej Nagrody Muzealnej – te muzea zostają zaproszone na majowy zjazd do Portimão, w trakcie którego odbywa się uroczysta gala i ujawniany jest zwycięzca.

Z listopadowych rekomendacji jury korzysta na swoim późniejszym posiedzeniu Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, które w Strasburgu wybiera z kolei laureata Muzealnej Nagrody Rady Europy.

4 grudnia 2023 r. dowiedzieliśmy się, że Muzeum Pamięci Sybiru znalazło się w gronie 50 nominowanych do Europejskiej Nagrody Muzealnej. Pozostali nominowani z Polski to Muzeum Mazowieckie w Płocku, Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum „Panoramy Racławickiej” we Wrocławiu oraz Muzeum Miejsce Pamięci w Sobiborze. Kto zostanie zwycięzcą, przekonamy się w maju 2024 roku.

Dzień później, 5 grudnia 2023 r. dotarła do nas wiadomość, że otrzymaliśmy Nagrodę Muzealną Rady Europy 2024. Jej wręczenie nastąpi w kwietniu 2024 roku w Strasburgu.

Tak o naszym muzeum napisał przedstawiciel komitetu Nagrody Muzealnej, Constantinos Efstathiou:

,,Muzeum przekazuje silną narrację o deportacji, redukując materiał badawczy do tego, co niezbędne, pracując z silnymi obrazami przestrzennymi, które oddają głos wybranym autentycznym obiektom. Umiejętność muzeum przekazywania historii poprzez warsztaty, wydarzenia, media, publikacje i nowe formaty jest imponująca i przybliża ją szerokiemu gronu odbiorców”.

– Jestem dumny z tego, co reprezentuje i jaką działalność prowadzi Muzeum Pamięci Sybiru. Ta nagroda jest wyróżnieniem, na które nasze muzeum zasługuje bez żadnych wątpliwości. Gratuluję wszystkim, dzięki którym placówka tak dynamicznie się rozwija – skomentował wiadomość o nagrodzie prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski.

– To wielki zaszczyt, że Muzeum Pamięci Sybiru otrzymało prestiżową Nagrodę Muzealną Rady Europy 2024 – najstarszą, kontynentalną nagrodę muzealną, ustanowioną przez pierwszą europejską organizację polityczną. Otrzymane wyróżnienie potwierdza naszą misję tworzenia europejskiej instytucji, poświęconej historii i pamięci obywateli polskich zesłanych na Sybir. Współpraca z Sybirakami na całym świecie stanowi dla nas nieocenione źródło inspiracji i autentyczności w przedstawianiu ich losów. Dzięki zaufaniu i wsparciu naszej społeczności oraz zaangażowaniu całego zespołu Muzeum Pamięci Sybiru, możemy świętować ten niezwykły zaszczyt. Jest to sukces wszystkich mieszkańców naszego wyjątkowego miasta – Białegostoku – powiedział dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru Wojciech Śleszyński.

19 grudnia 2023 r. wspólnie świętowaliśmy przyznanie Nagrody Muzealnej Rady Europy 2024! Prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski, poseł na Sejm Krzysztof Truskolaski, reprezentantki Związku Sybiraków – z prezes białostockiego oddziału Jolantą Hryniewicką na czele – i zespół Muzeum Pamięci Sybiru spotkali się z przedstawicielami mediów na konferencji dotyczącej przyznania białostockiej placówce Nagrody Muzealnej Rady Europy 2024. Tutaj cała relacja z wydarzenia.

Symbolem Nagrody Muzealnej Rady Europy jest rzeźba „Kobieta z pięknym biustem” wykonana przez katalońskiego rzeźbiarza Joana Miró.

Dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru, prof. dr hab. Wojciech Śleszyński, zaprezentuje Muzeum i odbierze pamiątkowy dyplom w kwietniu 2024 roku w Strasburgu, w czasie posiedzenia Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy.

Wśród wyróżnionych Nagrodą Muzealną Rady Europy w jej kilkudziesięcioletniej historii znalazły się m.in. takie placówki jak: Muzeum Robotników w Kopenhadze (2023) czy Nano Nagle Place w Cork (2022). Dotąd tylko jedna polska placówka otrzymała to prestiżowe wyróżnienie. Było to Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku – w 2016 roku.