We wtorek 7 marca o godzinie 10.00 zaprezentowaliśmy eksponaty, które w zbiorach Muzeum Pamięci Sybiru znajdują się dzięki hojności mieszkającej w Wielkiej Brytanii Barbary Stryjak, córki Hilarii Borowskiej.
Hilaria Borowska urodziła się 12 lipca 1913 roku w Białymstoku i tam mieszkała ze swoją rodziną, gdy wybuchła II wojna światowa, a wkrótce wkroczyła Armia Czerwona. W czerwcu 1941 r. Sowieci aresztowali i wywieźli na Syberię matkę Hilarii – Marię. Sama Hilaria nie była w tamtej chwili obecna w domu, ale nie uniknęła tego samego losu. Ukrywającą się kobietę NKWD odnalazło za sprawą donosu.
Hilaria Borowska trafiła do Omska, a następnie do Tary. Sowiecki terror nie ominął również jej brata – Tadeusza – który już w 1939 r. został aresztowany za próbę ucieczki z Polski, osadzony w więzieniu w Stanisławowie, a następnie wywieziony do Uchty.
Gdy w sierpniu 1941 r. Sowieci ogłosili „amnestię” dla obywateli polskich, Hilaria odzyskała wolność i dołączyła do formującej się na terenie Związku Sowieckiego polskiej armii pod dowództwem generała Władysława Andersa i razem z nią ewakuowała się w 1942 r. z „nieludzkiej ziemi” do Iranu. Tam spotkała swojego brata, Tadeusza.
Hilaria Borowska przeszła szlak bojowy tzw. Armii Andersa, działając w Pomocniczej Służbie Kobiet. Po wojnie trafiła do Wielkiej Brytanii, gdzie zamieszkała i poznała przyszłego męża, Juliana Stryjaka, polskiego żołnierza wziętego do niewoli przez Niemców we wrześniu 1939 roku.
Dowodami tej niezwykłej sybirackiej wędrówki przez świat są pamiątki, które można zobaczyć w marcu w Muzeum Pamięci Sybiru. To między innymi zdjęcie Hilarii i Tadeusza Borowskich wykonane w 1943 r. w Teheranie, zaświadczenie z Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża w Iranie czy legitymacja odznaczenia wystawiona w 1946 r. w Qassasin.
Bardzo osobistym świadectwem jest list wysłany przez Hilarię z Manchesteru w 1975 r. do córki Barbary, która postanowiła odwiedzić miejsca niegdysiejszego pobytu swojej matki. Hilaria załączyła do korespondencji ręcznie narysowaną mapą szlaku, jaki przeszła z Armią Andersa.
W trakcie inauguracji Eksponatu Miesiąca połączyliśmy się za pomocą internetu z naszą ofiarodawczynią.
– Mama (Hilaria Borowska) mówiła, że została wywieziona na Syberię ostatnim transportem. Jechali wagonami bydlęcymi. Wspominała, że wkrótce na trasie zaczęły padać pierwsze bomby. Moja mama była w miejscowości Tara koło Omska, to jest na północ od Kazachstanu. Ona była tam jedyną panną, były tam same matki. Mama dojechała do Tary w lipcu 1941 roku. W 1942 roku, wiosną, pojechała do Omska, żeby zdobyć jedzenie, ubrania i opał dla tych rodzin, dla matek z dziećmi. Tara od Omska oddalona jest o 300 km, więc nie wiem, jak ona się tam dostała. W drodze do tej miejscowości dowiedziała się, że tworzy się tzw. Armia Andersa. Mama musiała podjąć trudną decyzję – czy wrócić do Tary i być tam z rodzinami, czy ma jednak próbować dotrzeć do Armii Andersa. Mama stwierdziła, że spróbuje dotrzeć do armii. Nie miała przepustek, nie miała biletu, ludzie jej bardzo pomogli. – mówiła Barbara Stryjak. – W końcu udało się jej dotrzeć. Dołączyła do Armii Andersa. Potem ostatnim transportem dojechała do Pahlevi [Bandar-e Anzali w dzisiejszym Iranie]. Mówiła, że nie miała nic ze sobą, ale była najszczęśliwszą osobą na świecie, bo udało się jej uciec z tego piekła. – dodała.
W Muzeum gościliśmy w tym samym czasie Marię Borkowską, siostrzenicę Hilarii Borowskiej. – Miło mi, że podczas dzisiejszego wydarzenia jest młodzież, która interesuje się tamtymi latami. Dziękuję, że zostało zorganizowane te Muzeum, bo gdyby nie takie instytucje to myślę, że kolejne pokolenia mało by wiedziały o historii. Moja rodzina pochodzi z Białegostoku z ulicy Mazowieckiej. Różne były powody wywózek na Syberię, w naszym przypadku rodzina została uznana za element niebezpieczny, ponieważ miała dwa domy przy tej ulicy. Jest rok 1940, moi dziadkowie mają dwie córki – Hilarię i Marię i młodszego syna Tadeusza. Wieści o tym, że będą wywożeni właściciele domów roznosiły się szybko i moja rodzina się spodziewała, że to nastąpi. Maria i Hilaria postanowiły się gdzieś ukryć, w domu zostaliby wtedy tylko ich rodzice. Ich ojciec był obłożnie chory, miał nogę w gipsie, potrzebował całodobowej opieki, w ogóle nie wstawał, więc mieli nadzieję, że tych rodziców (moich dziadków) może zostawią. Niestety tak się nie stało. 17 czerwca 1941 r. przyjechali, zabrali Marię Borowską (moją babcię), która trafiła w okolice Bijska. Zarabiała tam jako krawcowa. Wróciła równo po 5 latach, w czerwcu 1946 roku. Na temat babci w sumie niewiele więcej wiemy. Czy babcia nie chciała opowiadać? Nie wiem. Babcia zmarła, gdy miałam 4 lata, nie pamiętam jej. Moja mama też nic więcej nie opowiadała. – mówiła pani Borkowska. Jeszcze krótko może opowiem o Hilarii, siostrze mojej mamy. Kiedy siostry – Hilaria i Maria – wyszły z ukrycia, ich mama została wywieziona, ojciec został sam w domu, one przyszły do domu i zaraz zjawiło się NKWD i zabrali je do urzędu. Siostry domyślały się, że doniosła na nie sowietka, która mieszkała ich w domu. Po spędzeniu doby w areszcie okazało się, że Hilaria jest wyznaczona na wywózkę, a Maria, czyli moja mama, musiała podpisać zobowiązanie, że kiedy jej ojciec wyzdrowieje, to wtedy zgłoszą się na wyjazd na Syberię. Taki był warunek. Siostra mojej mamy zabrała przed wywózką resztkę rzeczy, która została w domu. Mama została bez okruszka chleba. Mama zdążyła dać siostrze dzbanek i miskę. Wzięła też buty narciarskie, w czerwcu… Siostry spotkały się i pożegnały się na dokładnie 30 lat – wspominała.
Pamiątki po Hilarii Borowskiej można oglądać w górnym holu Muzeum Pamięci Sybiru jeszcze przez kilka tygodni. W kwietniu na Węglowej 1 zaprezentowane zostaną eksponaty związane z kolejną rodziną darczyńców Muzeum.
