Współpraca Muzeum Pamięci Sybiru z archiwistami i badaczami z Kazachstanu i Uzbekistanu przekłada się na kolejne inicjatywy. W planach jest także poszerzenie sieci współpracy o kolejny kraj i jego archiwa – Kirgistan.
Zainicjowana przez Muzeum Pamięci Sybiru i kierowana przez dyrektora Muzeum prof. dr. hab. Wojciecha Śleszyńskiego Polsko-Kazachstańska Komisja Historyczna nie zwalnia tempa. W dniach 29–30 września 2023 r. odbyło się czwarte posiedzenie tego grona, tym razem w Kazachstanie, w Ałmaty.
Gospodarzem spotkania w nowej sali konferencyjnej Biblioteki Narodowej Kazachstanu był współprzewodniczący Komisji ze strony kazachstańskiej – prof. Zijabek Kabułdinow. To pod jego kierunkiem zostały przygotowane i odtajnione kolejne zbiory dokumentów z archiwów Kazachstanu, mówiące o losach polskich deportowanych, którzy trafili na kazachskie ziemie.
Do czterech tomów, które już oddano w ręce polskiej strony Komisji (są obecnie tłumaczone i przygotowywane do wydania przez Muzeum Pamięci Sybiru i Muzeum II Wojny Światowej), dołączyły trzy kolejne. Podczas spotkania zaprezentowano i szczegółowo omówiono zbiory zawierające materiały o Polakach, którzy trafili do okręgów aktiubińskiego i ałmatyńskiego. W trzecim przygotowanym zestawie znalazły się dokumenty z Centralnego Archiwum Państwowego Republiki Kazachstanu opisujące losy Polaków, którzy trafili na zsyłkę do Kazachstanu na przełomie XIX i XX w.
Po prezentacji zestawów kopii dokumentów archiwalnych, zawierających w sumie kilka tysięcy stron, zostały one oficjalnie przekazane na ręce dyrektora Śleszyńskiego i dyrektora Muzeum II Wojny Światowej prof. Grzegorza Berendta. Będą teraz opracowywane naukowo.
Drugą częścią spotkania była duża, międzynarodowa konferencja pod tytułem „Polacy i obywatele polscy w Kazachstanie w XIX–XX w. Historia – Ludzie – Współczesność”, która została zorganizowana przez Komisję, przy wsparciu Konsula Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w Ałmaty prof. dr. hab. Józefa Tymanowskiego.
Wyniki swoich badań dotyczących losów Polaków w Kazachstanie, jak też szerzej, w Azji Centralnej, przedstawili historycy i archiwiści z Kazachstanu i Uzbekistanu. Nie zabrakło też głosów z Polski – referaty wygłosili pracownicy Muzeum Pamięci Sybiru, Muzeum II Wojny Światowej, Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu w Siedlcach i Polskiej Akademii Nauk. Kilkanaście referatów i długie dyskusje zaowocowały podsumowaniem dotychczasowej wiedzy i poznaniem nowych kierunków badawczych, które należy w przyszłości eksplorować.
Czwarte posiedzenie Polsko-Kazachstańskiej Komisji Historycznej zakończyło się wyznaczeniem celów na przyszłość, wśród których znalazło się kontynuowanie współpracy poprzez wydanie przygotowanych zbiorów dokumentów drukiem, opracowanie i wydanie krótkiej historii Kazachstanu po polsku, a także skryptów dla studentów. Polska młodzież akademicka będzie się mogła dzięki nim zapoznać z historią stosunków polsko-kazachstańskich, a kazachstańscy studenci z dziejami Polaków w Kazachstanie.
Kilka tygodni wcześniej, 3-4 września 2023 r. w Uzbekistanie odbyło się drugie posiedzenie Polsko-Uzbekistańskiej Komisji Historycznej, której powstanie było także inicjatywą białostockiego Muzeum Pamięci Sybiru i Muzeum II Wojny Światowej.
Komisja zebrała się w Narodowym Archiwum w Taszkencie. Obrady otworzyło wystąpienie rektor Narodowego Uniwersytetu Uzbekistanu im. Mirzy Uług Bega.
W trakcie obrad archiwiści uzbekistańscy przekazali polskiej stronie kolejne partie dokumentów dotyczących Polaków przebywających w Uzbekistanie w czasie II wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem okresu formowania się na tym terenie Armii Andersa. Materiały te zostaną teraz opracowane naukowo przez polskich historyków.
W czasie pobytu w Uzbekistanie polska delegacja odwiedziła groby Polaków zmarłych w czasie organizowania się Armii Andersa. Sybiracy – wycieńczeni pracą, skrajnie niesprzyjającymi warunkami i chorobami – bardzo często po dotarciu do punktów mobilizacyjnych Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR nie byli w stanie dołączyć do wojska. Trafiali do polowych szpitali, gdzie wielu z nich umierało.
Polskie nekropolie w Uzbekistanie mają być przedmiotem kolejnego projektu badawczego zainicjowanego przez Muzeum Pamięci Sybiru, Muzeum II Wojny Światowej i Ambasadora RP w Taszkencie
Tak udana współpraca, zainicjowana w 2022 roku w Białymstoku przez Muzeum Pamięci Sybiru, poszerza swój zasięg o kolejne kraje i instytucje. Następne posiedzenie Polsko-Kazachstańskiej Komisji Historycznej będzie miało miejsce w 2024 roku w stolicy Kirgistanu, Biszkeku. Do współdziałania na rzecz odkrywania i upowszechniania losów Polaków deportowanych w głąb Związku Sowieckiego włączeni zostaną archiwiści i badacze z Kirgistanu.
– Muzeum Pamięci Sybiru sukcesywnie zdobywa kolejne dokumenty, poszerza sieć współpracy i inicjuje przedsięwzięcia naukowe o międzynarodowym zasięgu – mówi dyrektor Muzeum, prof. dr. hab. Wojciech Śleszyński. – Wypracowaliśmy sobie zasłużenie miano jednego z wiodących ośrodków, przyczyniających się do poszerzenia wiedzy o losach Polaków na Wschodzie.
– Pierwsze materiały ujawniające historie poszczególnych deportowanych osób zostały już przekazane zainteresowanym. Dokumenty mówiące o losach ich rodzin na zesłaniu otrzymali np. Prezes Zarządu Głównego Związku Sybiraków Kordian Borejko oraz potomkowie jednego z przedwojennych prezydentów Białegostoku, Bolesława Szymańskiego – dodaje dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru.
