Eksponat miesiąca to cykl, w którym Muzeum Pamięci Sybiru pokazuje przedmioty przekazane przez sybirackie rodziny. To forma podziękowania i uhonorowania tych, którzy podarowali placówce pamiątki po swoich bliskich – wiemy, że to nie zawsze łatwa decyzja, tym bardziej doceniamy hojność naszych ofiarodawców.
Istotnym elementem „Eksponatu miesiąca” jest rodzinna opowieść, którą darczyńcy dzielą się z publicznością zgromadzoną na prezentacji pamiątek. Dzięki comiesięcznemu wydarzeniu przedstawiamy jednak nie tylko losy danej rodziny, ale i konkretne wątki z historii polskiego Sybiru. Spotykamy się zawsze w przedpołudnie, aby w wydarzeniu mogła uczestniczyć młodzież z białostockich szkół. Tym razem było inaczej…
W czwartek 15 czerwca w Muzeum Pamięci Sybiru gościła Danuta Onyszkiewicz, antropolożka i podróżniczka, a prywatnie potomkini rodu Piłsudskich. Bronisław Piłsudski to jej stryjeczny dziadek. Poszła w jego ślady – podjęła badania nad ludem Ajnów i ich potomków. Do tego zajęła się popularyzacją dokonań Bronisława, który doceniany jest na świecie, ale w Polsce przyćmiła go sława młodszego brata, Józefa.
Korzystając z obecności członkini rodu Piłsudskich, która miała się spotkać z publicznością na kolejnym wydarzeniu w naszym cyklu rozmów z podróżnikami i twórcami, jako „Eksponat miesiąca” przygotowaliśmy album Bronisława Piłsudskiego, wypożyczony nam przez Bibliotekę Naukową Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Tak o eksponacie mówiła Danuta Onyszkiewicz:
– Jest on o tyle niezwykły, że są to zdjęcia wykonane i wywołane przez Bronisława Piłsudskiego. Ogromna część notatek jest też przez niego zrobiona – jest to więc niebywały dokument historyczny. Zachowanych zdjęć jest niewiele, ponieważ bardzo duża część dorobku Bronisława Piłsudskiego spłonęła w czasie bombardowania Warszawy. Przez to nie mamy wszystkich materiałów, jakie Bronisław zebrał. To jest jedna z tych wyjątkowych rzeczy, przechowywana w Krakowie. Gratuluję, że udało się ją wypożyczyć.
– Ten eksponat jest dla nas bardzo ważny – dla naukowców, antropologów, biologów – dodała. – Sama korzystałam z tych zdjęć, przygotowując swoją wyprawę dookoła świata śladami Bronisława Piłsudskiego – powiedziała.
Eksponat zaprezentowaliśmy 15 czerwca w naszej sali audiowizualnej, ale został już przeniesiony w zwyczajowe miejsce, czyli do górnego holu Muzeum i tam można go oglądać jeszcze do początków lipca.
Album zawiera 28 kart z opisanymi odręcznie zdjęciami, wykonanymi przez Bronisława Piłsudskiego w czasie jego badań nad ludami Ajnów, Gilaków i Oroków. Jak podkreślała Danuta Onyszkiewicz, Piłsudski jako pierwszy człowiek spoza społeczności Ajnów został dopuszczony do Ceremonii Niedźwiedzia i udokumentował ją na swoich zdjęciach.
Zbiór fotografii Bronisława Piłsudskiego to unikatowy materiał, z którego korzystają badacze z całego świata.
Ale jak to się stało, że młody Piłsudski trafił aż na daleki Sachalin?
W 1887 roku, w wieku 21 lat, Bronisław Piłsudski, wraz z 14 innymi osobami, został aresztowany przez carską policję za organizację zamachu na życie rosyjskiego cara Aleksandra III. Spiskowców skazano na śmierć, jednak ostatecznie wobec 10 z nich, w tym Bronisława i jego brata Józefa, karę złagodzono. Starszego z braci zesłano na 15 lat katorgi na wyspie Sachalin. Tam Bronisław rozpoczął pracę w stolarni, jednocześnie imając się innych zajęć, jak prowadzenie biblioteki czy edukacja dzieci miejscowych urzędników. Jego uwaga skupiała się jednak przede wszystkim na kulturze, tradycji i języku miejscowych plemion, głównie Ajnów. W prowadzonych nad sachalińską ludnością badaniach etnograficznych wykorzystywał takie urządzenia jak aparat fotograficzny czy fonograf, czego wynikiem było powstanie nagrań ajnuskiego języka oraz liczne zdjęcia Sachalinu i jego mieszkańców. Jednocześnie Piłsudski pomagał miejscowym m.in. jako lekarz i pionier rolnictwa.
Po śmierci cara Aleksandra III i ogłoszeniu amnestii kara Piłsudskiego została skrócona. Bronisław pozostał jednak na Dalekim Wschodzie i w dalszym ciągu zajmował się prowadzeniem badań nad Ajnami na Sachalinie i Hokkaido. Przebywając wśród członków plemienia, został uznany za jednego z nich i ożenił się z Chuhsammą Bafunke – krewną ajnuskiego wodza, z którą doczekał się dwójki dzieci.
W roku 1906 Piłsudski powrócił na ziemie polskie (osiadł w Galicji znajdującej się w rękach austriackich). Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Szwajcarii, a następnie Francji. Zmarł 17 maja 1918 roku w Paryżu, prawdopodobnie wskutek próby samobójczej.
