Gdy w grudniu 2023 roku Rada Europy ogłosiła Muzeum Pamięci Sybiru laureatem swojej Nagrody Muzealnej, tak tę decyzję uzasadniał przedstawiciel komitetu nagrody, Constantinos Efstathiou:
,,Muzeum przekazuje silną narrację o deportacji, redukując materiał badawczy do tego, co niezbędne, pracując z silnymi obrazami przestrzennymi, które oddają głos wybranym autentycznym obiektom. Umiejętność muzeum przekazywania historii poprzez warsztaty, wydarzenia, media, publikacje i nowe formaty jest imponująca i przybliża ją szerokiemu gronu odbiorców”.
Na wtorkowej uroczystości w Strasburgu, w ratuszu przy place de Brolie, o Nagrodzie Muzealnej Rady Europy mówił Theodoros Rousopoulos, przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy:
– Jest ona przyznawana od 1977 roku we współpracy z Europejskim Forum Muzeów. Ostateczną decyzję, kto zostanie laureatem, podejmuje Komisja Kultury, Nauki, Edukacji i Mediów Rady Europy. Sam byłem członkiem tej komisji przez pięć lat i nadal czuję się z nią związany – przyznawał Rousopoulos. – Chociaż jako przewodniczący Zgromadzenia nie mam już prawa głosu, czuję się szczególnie przywiązany do wartości, jakie niesie Nagroda Muzealna – dodał.
– Ważną cechą, której Zgromadzenie Parlamentarne szuka u wszystkich muzeów kandydujących do nagrody jest to, że głoszą silny, polityczny przekaz na rzecz poszanowania praw człowieka i demokracji. Ci wybrani kandydaci mają zdolność przeprowadzenia zwiedzających ku głębszemu zrozumieniu niuansów współczesnych problemów społecznych. Do tego w interaktywny sposób włączają gości w rozważania nad ideami demokracji – mówił Theodoros Rousopoulos.
– Muzeum Pamieci Sybiru, laureat Nagrody Muzealnej Rady Europy 2024, opowiada historię sukcesywnych deportacji obywateli polskich na Syberię i do Kazachstanu. To poruszająca opowieść o łamaniu praw człowieka i braku szacunku dla ludzkiej godności. Dziś obserwujemy walkę Ukraińców o ich godność, która jest jednym z fundamentów demokracji – podkreślił przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy.
– Szczególnie ważne jest, by uświadamiać to i przekazywać młodym ludziom. Prawa człowieka, praworządność i demokracja są jak rower. Gdy przestaje się go wprowadzać w ruch, przewraca się. Uczenie się o przeszłości jest drogą do zrozumienia teraźniejszości. Dziękuję profesorowi Wojciechowi Śleszyńskiemu i jego zespołowi za ich kreatywność i starania, by w różnych angażujących formach przechodzić od upamiętniania do jednoczenia pokoleń – zakończył swoją wypowiedź Theodoros Rousopoulos.
Dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru, prof. Wojciech Śleszyński, w swoim przemówieniu w strasburskim ratuszu podkreślał rolę białostockich decydentów:
– Koncepcja budowy muzeum pojawiła się wiele lat temu, w 2010 roku. Była to decyzja Tadeusza Truskolaskiego, Prezydenta Białegostoku, który chciał upamiętnić losy deportowanych, ale przede wszystkim podkreślić wyjątkową rolę Białegostoku w tej historii.
– Co więcej, symboliczne jest, że jego syn, Krzysztof Truskolaski, poseł na Sejm RP i Zgromadzenie Rady Europy, nominował nasze Muzeum do tej Nagrody. Przez te wszystkie lata, od chwili powstania muzeum, w naszej pracy wspiera nas Rafał Rudnicki, wiceprezydent Białegostoku. Wszystkim im serdecznie dziękuję za zaangażowanie, wsparcie i zachowanie pamięci o historii i dziedzictwie kulturowym naszego miasta – podkreślał dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru, prof. Wojciech Śleszyński.
Wieczorną ceremonię poprzedziły spotkania prof. Wojciecha Śleszyńskiego z przedstawicielami instytucji europejskich oraz prezentacja Muzeum Pamięci Sybiru w Pałacu Europy, czyli w siedzibie Rady Europy.
Na spotkaniu Komisji Kultury, Nauki, Edukacji i Mediów Rady Europy w Palais de l’Europe wystąpienie profesora Śleszyńskiego zapowiedział Joan Roca i Albert, historyk i urbanista, dyrektor Muzeum Historii Miasta Barcelony (Museu d’Història de la Ciutat de Barcelona):
– Muzeum Pamięci Sybiru w Białystoku pokazuje coś, czego nie wolno zapomnieć. Przymusowe deportacje tysięcy ludzi zmieniły nieodwracalnie ich życie, niektórzy je nawet stracili.
– W walce przeciwko niesprawiedliwości, przemocy, przymusowym migracjom i wojnie muzea mogą odgrywać ważną rolę, pokazując konsekwencje tych zdarzeń. To właśnie robi Muzeum Pamięci Sybiru. Do tego należy wspomnieć autonomię instytucjonalną, poszukiwania intelektualne, wsparcie miasta i społeczności lokalnej – mówił Joan Roca i Albert.
– Muzeum, które nie prowadzi działalności badawczej, może skończyć jako kulturalna atrakcja, ale nie będzie wnosić innowacji w to, jak patrzymy na świat. Muzea to wiedza – dodał historyk.
– Muzeum Pamięci Sybiru w bardzo innowacyjny sposób stworzyło przestrzeń, by dać nam miejsce do przemyśleń i doświadczenia emocji. Pokazuje los ludzi wykorzenionych wbrew ich woli – powiedział Joan Roca i Albert.
– Chociaż Muzeum Pamięci Sybiru jest polskim muzeum, przedstawia ono historię całej Europy Wschodniej, doświadczonej przez zbrodniczy totalitarny system, jakim był komunizm. To nie tylko polska pamięć, ale dziedzictwo całej Europy. Musimy zrobić wszystko, by podtrzymać pamięć. To ochroni kolejne pokolenia przed powtórzeniem tego doświadczenia – podkreślał w swoim przemówieniu prof. Wojciech Śleszyński.
W ramach spotkania w Pałacu Europy dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru oraz białostoccy politycy – poseł Krzysztof Truskolaski oraz zastępca prezydenta Białegostoku Rafał Rudnicki – odebrali symbolicznie statuetkę Nagrody Muzealnej Rady Europy. Jest to rzeźba „Kobieta z pięknym biustem” autorstwa Joana Miró.
Ten kataloński malarz, rzeźbiarz i ceramik oraz twórca murali urodził się w Barcelonie w 1893 roku, zmarł w 1983 w Palma de Mallorca. Joan Miró był odważnym eksperymentatorem i twórcą nowych technik artystycznych. Współtworzył nurt surrealizmu.
Inspirował się sztuką pierwotnych plemion i kulturą Japonii. Najbardziej kojarzony jest z kolorowymi obrazami przypominającymi rysunki dziecka. Jego dzieła znajdują się w najsłynniejszych kolekcjach, np. w Muzeum Guggenheima, MOMA w Nowym Jorku czy w Centre Pompidou w Paryżu. Rzeźby Miró stoją w siedzibie UNESCO w Paryżu, a wielki gobelin ozdabiał zniszczone w 2001 r. World Trade Center.
Rzeźba „Kobieta z pięknym biustem” została przekazana Radzie Europy w 1977 r. przez Joan Miró Foundation, która – jako prowadząca Muzeum Joana Miró – otrzymała pierwszą w historii Nagrodę Muzealną Rady Europy. Od tamtego momentu rzeźba stała się symbolem oraz swoistym pucharem przechodnim Nagrody Muzealnej Rady Europy. Co roku przewożona była do kolejnego nagrodzonego muzeum, aby tam przez 12 miesięcy być podziwianą przez publiczność.
